De zekerheid van het leven is dat we ook sterven. Dat is alleen iets waar de meesten van ons niet graag bij stilstaan. Nadenken over je eigen sterfelijkheid, of een naderend sterven van een dierbare, roept vaak veel lastige gevoelens bij mensen op. De Nationale dag van Aandacht voor Sterven is om deze reden in het leven geroepen: om stil te staan bij hoe moeilijk loslaten kan zijn én om mogelijk verlichting te brengen in de vaak moeilijke gevoelens die dit meebrengt.
Angst voor sterven
Ongeveer de helft van de bevolking heeft angst voor sterven en willen hier het liefst niet over praten. Hoewel ik mij realiseer dat praten over de dood niet gebruikelijk is in onze cultuur, zit er ook een andere kant aan. De kant van voorbereiding, van angsten onder ogen komen en van loslaten. Soms gaat dit gepaard met een hoop strijd, maar soms ook met veel liefde.
De kracht van sterven in rust
Persoonlijk heb ik dit meegemaakt in het overlijdensproces van mijn moeder. Zij was ongeneeslijk ziek, waarbij het haar lukte haar verdriet onder ogen te komen én uiteindelijk ook afscheid te kunnen nemen zonder strijd tegen haar eindigheid. Dit was geen gemakkelijk proces, maar het bracht ook oprechtheid, warmte en intimiteit. Dit heeft mij doen beseffen hoe belangrijk het is dat mensen weten hoe dit proces aan te gaan.
Ik besef mij dat dit niet voor iedereen kan, omdat de dood soms plotseling komt of omdat iemand niet door de eerste fase van ontkenning heen komt. Elisabeth Kübler heeft over deze verschillende fases veel geschreven. Mogelijk kunnen we allemaal stapjes zetten in het leren loslaten.
Wat heb jij nodig?
Dit kan beginnen met erover te praten, juist als er nog niks aan de hand is: over al je angsten en over wat jij nodig hebt om ooit, of op kortere termijn, in rust te mogen sterven zonder overspoeld te zijn door gevoelens van boosheid, schuld, angst of andere pijnlijke gevoelens. Óf wat jij nodig hebt om een dierbare in liefde te kunnen laten sterven.
(H)erkenning van moeilijke gevoelens
Er zijn culturen waarin sterven wel een meer gangbaar onderwerp van gesprek is. Een voorbeeld hiervan is het Boeddhisme, waarin er wordt gestreefd om te kunnen sterven in vol bewustzijn. Dit bewustzijn is iets wat getraind kan worden gedurende het leven, zoals door meditatie in het algemeen of specifieke meditaties gericht op vergankelijkheid. Belangrijk is dat je nooit voorbij hoeft te gaan aan je gevoelens die je nu hebt. Dus is er boosheid, is er angst, afschuw of verwarring: dat hoort erbij. Je bent als mens een scala van onder andere gedachten en gevoelens, en als er iets is wat ik geleerd heb, is wel hoeveel rust en geluk het kan brengen als alles er mag zijn.
Welkom angst...
Een hulpmiddel kan het acroniem R.A.I.N. hierbij zijn: Recognise, Acceptation, Investigation en Non-identification. Dit gaat over het herkennen van moeilijke gevoelens; het accepteren, onderzoeken en als toeschouwer hier bewust van worden. Wat ook kan helpen is het letterlijk welkom heten van je gevoelens, het liefst hardop en misschien als er niemand in de buurt is.
Een heel simpel ‘welkom boosheid’ of, ‘welkom angst, welkom verdriet’, enzovoort.
Informatie en steungroepen
Wat ook kan bijdragen in het omgaan met de eindigheid van het leven, is lezen over stervensprocessen; met een bekende of onbekende praten of deel uit maken van een steungroep. Zo heeft het Landelijke Expertise Centrum een luisterlijn die je kunt bellen; heeft Humanitas een lotgenotengroep Rouw en zijn er vaak in je eigen buurt ook steungroepen te vinden. Probeer erover te praten en schaam je er niet voor, want iedereen krijgt er op een moment mee te maken.
